Superstulatkowie trafiają na pierwsze strony gazet, a ludzie starają się dostosować swoje życie, aby żyć dłużej i zdrowiej. Ale co tak naprawdę decyduje o długości życia? Czy zmiana stylu życia wystarczy, aby zwiększyć długowieczność, czy jest ona wyryta w naszym DNA? Krótka odpowiedź brzmi: zarówno wybory dotyczące stylu życia, jak i podłoże genetyczne są decydującymi przyczynami oczekiwanej długości życia. Zagłębmy się jednak w każdą z tych kategorii.
Genetyka starzenia się
Przez bardzo długi czas ludzie wierzyli, że starzenie się jest zaprogramowane genetycznie i w związku z tym proces ten postrzegano jako naturalną kontynuację cyklu życiowego. Ta teoria został już dawno porzucona, a konwencjonalny (i akceptowany) pogląd na starzenie się jest dziś taki, że jest to proces, w którym żywy organizm "zużywa się" z powodu pogorszenia działania mechanizmów naprawczych. Chociaż jest to częściowo prawda, zdolność ludzkiego organizmu do przetrwania w najbardziej ekstremalnych sytuacjach sugeruje, że nasze organizmy są znacznie silniejsze, niż myślimy. Jeśli tak jest, długowieczność powinna być normą dzięki rodzinie genów odpowiedzialnych za aktywację mechanizmów naprawczych w stresującym środowisku [1]. Sprawy mogą być bardziej skomplikowane, ale geny z pewnością odgrywają kluczową rolę w określaniu długości życia.
Badania Toma Johnsona, pionierskiego badacza w dziedzinie genetyki starzenia się, były jednymi z pierwszych, które wykazały korelację między starzeniem się a genetyką. Jego pierwsze badania koncentrowały się na nicieniach, gdzie oddzielił osobniki długo żyjące od krótko żyjących. Analiza mieszańców uzyskanych z różnych szczepów nicieni (C. Elegans) pozwoliła mu oszacować, że dziedziczność ich długości życia wynosiła od 20 do 50% [2]. Od tego czasu przeprowadzono liczne badania i poczyniono postępy w tej dziedzinie, co pozwoliło na szersze zrozumienie sposobu działania tych genów u ludzi. Obecnie szacuje się, że około 25% ludzkich czynników długowieczności jest zdeterminowanych genetycznie. Nie bez powodu mówi się, że dłuższa długość życia "dziedziczona jest w rodzinach", a dzieci i rodzeństwo osób długo żyjących również mają szansę żyć dłużej. Uważa się, że za to, jak długo dana osoba może żyć, odpowiadają warianty kilku genów, przy czym niektóre warianty są powszechnie znajdowane w genach APOE, FOXO3 i CETP. Co ciekawe, warianty te niekoniecznie występują u wszystkich długo żyjących osób. Fakt ten sugeruje, że jeszcze więcej wariantów w wielu genach, z których niektóre są nadal niezidentyfikowane, może być związanych z długim życiem [3]. Tak więc, chociaż opóźnione starzenie się i dłuższa długość życia mogą być częściowo podyktowane przez nasze DNA, nasze organizmy są znacznie bardziej złożone. Należy wziąć pod uwagę skłonności genetyczne do niektórych chorób, inne warianty genów, potencjalne mutacje, styl życia i czynniki środowiskowe. Testy DNA i sekwencjonowanie genomu to świetny sposób, aby dowiedzieć się więcej o swoich predyspozycjach do dłuższego życia, a także o chorobach, którym możesz przeciwdziałać w odpowiednim czasie. Ważne jest, aby pamiętać, że wydłużona długość życia nie zawsze oznacza zdrowsze życie.
Oczekiwana długość życia w chwili urodzenia stale rośnie w ciągu ostatniego stulecia w świecie zachodnim. Jest to możliwe m. in. dzięki postępowi w opiece medycznej, ograniczeniu chorób zakaźnych, poprawie środowiska (bezpłatny i nieograniczony dostęp do czystej, bezpiecznej wody i żywności), lepszym warunkom mieszkaniowym i bytowym. Przykłady można by wymieniać bez końca. Wskaźniki umieralności niemowląt i dzieci są niższe niż kiedykolwiek, ale walka z chorobami cywilizacyjnymi u osób starszych, takimi jak choroby nowotworowe i cukrzyca typu 2, a także rozwój metod leczenia podtrzymujących pacjentów, w dużej mierze przyczyniły się do obecnego wydłużenia średniej długości życia. To prowadzi nas do ponownego rozważenia kwestii długowieczności i rozmowy o starzeniu się w kategoriach udanego (pomyślnego) starzenia się.
Długowieczność człowieka a styl życia
Osoby długo żyjące mogą niekoniecznie mieć te same warianty genów, ale większość z nich ma podobne nawyki i styl życia: wielu z nich nie pali, ma przeważnie prawidłową masę ciała i dobrze radzi sobie (i w większości radziło sobie) ze stresem. Dokładnie tak, stres jest znany jako jeden z najbardziej wpływowych czynników przyspieszonego starzenia się. Przewlekły stres zwiększa ryzyko depresji, zaburzeń lękowych, chorób serca i wysokiego ciśnienia krwi, z których wszystkie przyczyniają się do skrócenia średniej długości życia o około 2 lata zarówno u mężczyzn, jak i kobiet [4]. Palenie tytoniu może wydawać się oczywistą przeszkodą na drodze do dłuższego, zdrowszego życia, ale jest to uporczywy nawyk, który wielu osobom trudno zaprzestać. Rzucenie palenia przed 40. rokiem życia, jak wykazały badania, zmniejsza ryzyko śmierci z powodu chorób związanych z paleniem o 90% [5]. To samo dotyczy aktywności fizycznej, ograniczenia spożycia alkoholu i odpowiedniej ilości snu. Nie ma potrzeby popadania w skrajności, ale przestrzeganie ogólnych zasad zdrowego stylu życia może przynieść bardzo wymierne korzyści w postaci zachowania zdrowia i autonomii na długie lata starości.
Inna ważna korelacja między stylem życia a długowiecznością jest ściśle związana z dietą. Ograniczenie diety może wywołać odpowiedź molekularno-genetyczną, która opóźnia starzenie się i fenotypy związane z wiekiem. Nie bez powodu niektóre obszary geograficzne charakteryzujące się wyjątkową długowiecznością (takie jak regiony Sardynii i Kalabrii we Włoszech) słyną z diet hipoproteinowych, takich jak słynna dieta śródziemnomorska [6]. Ta tradycyjna dieta stymuluje mechanizmy molekularne, które mogą wydłużać długość życia. Dieta śródziemnomorska nie jest jedyną zdrową dietą (chociaż od dawna jest uważana za absolutnego zwycięzcę wśród diet prozdrowotnych) [7]. Inne zdrowe wybory mogą obejmować dietę fleksitariańską lub DASH. Zasadniczo zdrowa dieta powinna koncentrować się na spożyciu owoców, warzyw i produktów pełnoziarnistych. Dieta śródziemnomorska promuje również spożycie roślin strączkowych i oliwy z oliwek, a także ryb i drobiu jako źródeł chudego białka. Spożycie czerwonego mięsa jest zazwyczaj ograniczane ze względu na jego związek z negatywnymi skutkami dla organizmu, takimi jak zwiększone ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2, choroby wieńcowej, a nawet niektórych nowotworów. Ale to nie znaczy, że diety te są monotonne. W rzeczywistości tradycyjna dieta śródziemnomorska obejmuje nawet umiarkowane spożycie czerwonego wina (jeśli nie ma przeciwwskazań medycznych). Tego rodzaju dieta może nie tylko opóźniać starzenie, ale także zmniejszać ryzyko chorób sercowo-naczyniowych, obniżać wskaźnik masy ciała (BMI), a nawet zmniejszać wiek mózgu o pięć lat [8-10]. Wybór diety odpowiedniej dla twojego organizmu jest ważnym krokiem w kierunku dłuższego życia, a podejmowanie świadomych decyzji o tym, jak odżywiasz swoje ciało, powinno być zawsze priorytetem.
Ostatnim bardzo ważnym czynnikiem, ściśle związany z wpływem stylu życia na jego jakość i starzenie się, jest stres oksydacyjny. Powinniśmy wrócić do początku historii, aby zastanowić się, czym właściwie jest starzenie się. Jest to proces charakteryzujący się postępującą utratą funkcji tkanek i narządów. Nasze ciało jest złożonym mechanizmem i wytwarza chemicznie reaktywne cząsteczki zawierające tlen i azot. Reaktywne formy tlenu i azotu (zbiorczo znane jako RONS lub wolne rodniki) są wytwarzane w kilku procesach w naszym ciele i mogą mieć negatywny wpływ na jego ogólne funkcjonowanie. (Chyba że zostaną zneutralizowane przez obronę antyoksydacyjną.) Stres oksydacyjny występuje, gdy istnieje brak równowagi między produkcją wolnych rodników a obroną antyoksydacyjną, która ma ją zrównoważyć. Teoria stresu oksydacyjnego opiera się na hipotezie, że starzenie się (a tym samym utrata niektórych funkcji) jest indukowane przez akumulację uszkodzeń spowodowanych przez wolne rodniki. Chociaż jest to tylko hipoteza, istnieją również wyraźne dowody na to, że stres oksydacyjny jest zaangażowany w rozwój kilku schorzeń związanych z wiekiem, takich jak choroby nowotworowe, choroby sercowo-naczyniowe i neurodegeneracyjne [11]. Co więcej, ogólna idea wpływu naszego stylu życia na starzenie się jest łatwo widoczna na przykładzie tego procesu. Wyraźnie pokazuje, co dzieje się w naszych ciałach na wszystkich etapach życia. Stres oksydacyjny występuje naturalnie, chociaż istnieje kilka czynników przyczyniających się do produkcji wolnych rodników, takich jak dieta, nawyki i warunki środowiskowe (takie jak zanieczyszczenie i promieniowanie). Ponieważ jest to naturalny proces, nie możemy z nim tak naprawdę walczyć, ale możemy zapewnić sobie wystarczającą ilość przeciwutleniaczy, aby go zrównoważyć, prowadząc zdrowy tryb życia [12].
Skoro już ustaliliśmy, że styl życia jest równie ważny jak geny, nie zapominajmy, że naukowcy nieustannie pracują nad odblokowaniem tajemnic genów długowieczności i innych czynników, które pozwolą naszemu społeczeństwu przejść od leczenia chorób związanych z wiekiem do zapobiegania im. I chociaż jeszcze tam nie dotarliśmy, już teraz możesz podjąć działania, aby zapewnić sobie dłuższe i zdrowsze życie. Zdobywanie informacji o tym, jak styl życia wpływa na ogólny stan zdrowia i świadomość predyspozycji genetycznych do niektórych chorób, to pierwszy krok do przejęcia kontroli nad własnym życiem i opóźnienia starzenia się.
